پنجابی زبان کے معروف شاعر اور ایم اے او کالج لاہور کے شعبہ پنجابی کے ریٹائرڈ استاد پروفیسر یونس احقر بھی 3/ اپریل 2024ء کو یہ دنیا چھوڑ گئے ۔ ان کی عمر تقریباً 81 برس تھی۔اوہ 3 جنوری 1943نوں ضلع سیالکوٹ دی تحصیل نارووال دے اک پنڈ ‘دہرگ” وچ پیدا ہوۓ ۔اجکل نارووال نوں ضلع دا درجہ دے دتا گیا اے ۔ایہہ پنڈ لاہور توں نارووال جان والی ریلوے لائن توں تن کوہ ہٹواں اے ۔تے نارووال توں لہندے پاسے چھ کوہ دے فاصلے تے اے ۔۔
اینہاں دا تعلیمی سفر اینہاں دے پنڈ توں شروع ہویا ۔پرائمری دا امتحان 1955 وچ اپنے پنڈ توں پاس کیتا۔۔ایس اسکول دے ماسٹر لال دین پڑھاون دے حوالے نال تے ماسٹر منظور ہوری کھیڈاں تے پریڈ دے حوالے نال اجے تیک یاد نیں ۔۔۔مڈل دا امتحان “غوطہ فتح گڑھ” توں 1958 وچ کیتا ۔ایہہ اسکول ساڈے پنڈ توں تن میل دور سی ۔روزانہ پیدل آؤنا جانا ہوندا سی ۔۔۔میٹرک کرن لئی ” سی ڈی اسلامیہ سکول تلونڈی بھنڈراں” وچ نانویں جماعت وچ داخلہ لیا ۔پر اونہاں دے والد نور احمد دی بیماری تے وفات پاروں امتحان نہ دتا جا سکیا ۔مئی 1959 وچ اینہاں نوں والدہ صاحبہ (عائشہ بی بی) دی وفات دا صدمہ سہنا پیا ۔۔خانگی حوالے توں ایہہ دن بڑے پریشان کرنے والے سن ۔
1961 وچ میٹرک دا امتحان فرسٹ ڈویژن وچ پاس کیتا۔
1962وچ گکھڑ ضلع گجرانوالہ دے تربیتی تے سکاؤٹنگ کمیٹی دے تعلیمی ادارے توں اسکول ٹیچنگ دا کورس “ایس وی” فرسٹ ڈویژن پاس کیتا۔۔1963 وچ لاہور کارپوریشن دے محکمہ تعلیم وچ بطور استاد نوکری شروع کیتی۔تے ایہہ سلسلہ 1974 تک چلدا ریہا ۔ملازمت دے دوران پرائیویٹ امیدوار دی حیثیت نال 1965وچ ایف اے تے 1969 وچ بی اے دے امتحان پاس کیتے۔۔1969 دیاں گرمیاں دیاں چھٹیاں دے وچکار ” سی ٹی “دا فریشر کورس وی گکھڑ توں پاس کیتا۔ 1970 وچ باقاعدہ داخلہ لے کے سینٹرل ٹریننگ کالج لاہور توں بی ایڈ دا امتحان پاس کیتا ۔تے پھر پنجابی وچ ایم اے پنجابی دے پہلے ہون والے امتحان وچ بطور پرائیویٹ امیدوار شرکت کر کے 1972 وچ ایم اے پنجابی دا امتحان پاس کیتا ۔ایم ایڈ دا امتحان شام دیاں کلاساں وچ داخلہ لے کے نیو کیمپس پنجاب یونیورسٹی توں 1974 وچ ایہہ امتحان بھی پاس کر لیا۔۔پنجاب یونیورسٹی لاہور توں پنجابی وچ پی ایچ ڈی کرن دا اعزاز 1995 وچ اینہاں نوں حاصل ہویا ۔پاکستان وچ پنجابی زبان دے پی ایچ ڈی کرن والیاں وچ اینہاں دا ستارہواں نمبر اے ۔۔اینہاں دے پی ایچ ڈی دے مقالہ دا عنوان ” حکیم ناصر۔۔ تحقیق تے تنقید” اے ۔۔۔
اینہاں نے 1961 توں پنجابی دی وارث شاہی بحر وچ لکھنا شروع کیتا پر اے ریاضی دور سی جیہدا سلسلہ انتہائی خاموشی نال 1969 تیک چلدا ریہا ۔ایس دوران اینہاں اردو تے پنجابی دونواں زباناں وچ لکھیا۔۔پنجابی شاعری دا شوق اینہاں دائم اقبال دائم دی کتاب “سوہنی “پڑھ کے ہویا ۔تے اردو والے پاسے علامہ اقبال دی شاعری لیائی ۔۔۔۔
وہ 2003 میں مدت ملازمت مکمل کر کے ایم اے او کالج لاہور سے ریٹائر ہوئے لیکن وہ پڑھنے لکھنے سے کبھی ریٹائر نہیں ہوئے۔ ان کا رجحان نعت گوئی کی طرف زیادہ تھا مشاعرے میں انہیں مدعو کیا جاتا تو وہ بڑے ذوق شوق سے شریک ہوتے تھے یہ سلسلہ آخری سانس تک رہا کوئی پانچ چھ دن قبل انہیں دل کی تکلیف ہوئی تو انہیں ڈاکٹرز ہاسپٹل لاہور داخل کروایا گیا انجیو گرافی میں تین شریانوں کی بندش کا انکشاف ہوا انجیو پلاسٹی ایک شریان کی گئی تو حالت سنبھلنے کی نوید ہوئی مگر یہ لمحات جلد ختم ہو گئے۔ دوبارہ طبعیت بگڑ گئی، کمزوری کے باعث وینٹیلیٹر نے بھی سپورٹ نہ کیا اور وہ دم توڑ گئے ان کی نماز جنازہ ان کی رہائش گاہ واقع توحید پارک عقب پاکستان منٹ داروغہ والا اور باغبان پورہ کے وسط میں واقع ہے میں ادا کیا گیا ۔
پروفیسر ڈاکٹر یونس احقر پنجابی زبان دے منے پرمنے شاعر سن۔ اونہاں دا غزلاں دا پہلا مجموعہ کلام 1979ء وچ چھپیا ، سوچ دا سفر، دوجا غزلاں دا مجموعہ “وکھ اڈاری لگے” 2009ء وچ چھپیا ، تیسری تے آخری کتاب 2014 وچ چھپی ۔جیہدا ناں سی “حب حرماں دی” اے تے ایہہ نعتیہ شاعری اے۔۔
“سوچ دا سفر” یونس احقر ہوراں دا غزل مجموعہ اے ۔احقر ہوراں دی غزل راہیں گواچیا ماضی تے وسری تاریخ لبھدی اے ۔۔جے کر میں نظم نوں تصرف کر کے غزل وچ بدل دیاں تے ایہہ آکھیا جا سکدا اے جے ایہہ پر اسرار عمل یونس احقر ہوراں دی غزل وچوں مسلسل نظریں آؤندا اے تے انج وسرے ہوئے ماضی دے سچے لمحیاں دی گواہی ملدی اے ۔یونس احقر ہوری قدراں دے علم بردار نیں پر ایس دا کیتا جاوے، قدراں دے بحران وچ کلراٹھیاں تھاواں دے سپاں دیاں شوکراں پاروں چڑیاں کاواں دے کٹھ تے رونا بیکار رہ جاندا اے ۔احقر ہوری اونہاں دے ظلماں تے کرماں نوں بیان کرن توں جھکدے نہیں ۔۔اوہ کندھاں تے رکھاں دے اولھے ہو کے سورج ساہمنے اپنی بے بسی ظاہر کرن دی تھاں اکھاں وچ اکھاں پا کے گل کرن دی ادا رکھدے نیں ۔۔ایس عمل نال اکھاں دی بینائی تے جا سکدی اے پر دل دا چانن نہیں مک سکدا ۔۔یونس احقر ہوری نویں عہد دے ترجمان وی نیں ۔۔اونہاں کول تیزی نال بدل رہے ویلے دا شعور لبھدا اے ۔غزل وچ فکر تے مسئلے دوہاں دے تہ دار اظہار توں اڈ شہری تے پینڈو رہتل دا نکھیڑا کروا کے اپنی نویکلی شناخت کروائی تے ہن ادبی پڑ وچ اونہاں دی غزل اڈاری ،سججھی ،سلکھنی تے سکھر تے وکھالی دیندی اے ۔۔
بقول ڈاکٹر عبدالوحید قریشی ” یونس احقر بنیادی طور تے سوچ دی دعوت دیندا اے تے اپنے آل دوالے کھلرے ہوئے حیاتی دے مسئلیاں نوں ایک فلاسفر وانگوں ویکھدا اے ۔۔ اوہنے اپنے جذبیاں تے خیالاں نوں دوجیاں تیک اپڑان لئی پرانی غزل دی بنتر نوں وی قائم رکھیا اے ۔تے ویہویں صدی دے شاعراں دی زبان تے لہجے نوں وی نظر انداز نہیں کیتا ۔ایس زبان وچ رومانی شاعری دا لوچ وی اے تے وارث شاہ وانگوں حیاتی بارے مقولے پیش کرن دا چاء وی ۔۔۔اینہاں دونہاں تحریکاں نال تعلق ہون پاروں اوہدی شاعری وچ پنڈاں دی فضا ، تشبیہاں تے استعارے کلاسیکی پاسیوں آئے نیں۔۔جد کہ شہری زندگی دی جھلک تے اکلاپے دا احساس اوہنوں شہراں تے رومانی شاعراں توں لبھیا اے ۔اوہ نویں دور دی منفی سوچ ،منافقت ، مکاری تے ٹھگی بارے بغیر کسے ول ونگ توں کھل کے گھل کردا اے ۔ایس پاروں اوہدا ایہہ سفر دکھاں بھریا پندھ لگدا اے ۔شہری تے دیہاتی زندگی دے استعارے گھل مل کے اوہدی شاعری نوں اک نویں آواز بنا دیندے نیں ۔۔۔( فلیپ ۔۔سوچ دا سفر)
یونس احقر ہوراں دیاں سوچاں دا سفر جیوندی جاگدی حیاتی دا سفر اے۔اوہ پیار تے محبت دے پرچارک نیں ۔انسان ، خدا تے کائنات اونہاں دی سوچ دا محور اے ۔۔ایسے تعلق نے اونہاں کولوں پیار بھرے رنگ بھرواۓ نیں ۔جیہڑے بول دیاں تصویراں دا روپ دھار کے سامنے آئے نیں ۔یونس احقر ہوراں دی غزل دا وڈا وصف سیانف تے دانائی دیاں گلاں نیں ۔اوہ دعوے تے دلیل نوں ایک مٹھ کر کے اس طرح پیش کردے نیں کہ ماحول دے مہاندرے اگل کے سامنے آ جاندے نیں ۔کوئی آواز نامکمل نہیں، کوئی لہجہ ادھورا نہیں، کوئی نقش وگڑیا نہیں سگوں آون والے ویلے دے روشن پہلو وی نکھر کے ساہمنے آ جاندے نیں ۔اونہاں دی ایہہ سیانف ایس گل دی دلیل اے جے اوہ نہ صرف اج دے جدید لہجے دے شاعر نیں سگوں آؤن والے ویلے دا شعور رکھن والے جدید تر لہجے دے وی شاعر نیں ۔۔
ڈاکٹر تحسین فراقی ہوراں دے اکھراں وچ”
یونس احقر دی غزل وچ جذبے دی شدت وی اے تے فکر دا غلبہ وی تے اج دی غزل دے ترکیبی اجزا وچ جذبے دے نال نال منطق ، دلیل کاری تے فکر دی بہت گنجائش اے ۔تمثیل تفکر تے جذبے دی تثلیث نال جیہڑا فن وجود وچ آوندا اے، اوہ آفاقی تے امر ہوندا اے ۔اعلی فن دی تخلیق لئی بڑی محنت تے ریاضت دی لوڑ پیندی اے تے پنا مارنا پیندا اے تے شکر دا مقام اے وے کہ یونس احقر ایس اوکھی گھاٹی نوں پار کرن د حوصلہ وی رکھدا اے ۔۔
جنگل دے وی اصول نہیں جنگل چہ رہ کے
جس دن توں پیر پائے نیں نویاں شکاریاں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
سانوں اوہ وی قاصد نظریں آئے نیں
بھکھ دے پاروں جیہڑے کاں کرلاندے نیں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
کل جس سر دے بنو اتے بھانڈے سن تن چار
اج اوہ سر سہار نہیں سکدا ، گٹھ چنی دا بھار
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اونہاں دے کجھ مشہور شعر ۔۔۔۔۔۔۔
گھٹ نے جیہڑے پالن والے ہوندے نیں
بہتے رکھ تے بالن والے ہوندے نیں
اوتھے ڈگن وچ وی لذت ملدی اے
جتھے کول سنبھالن والے ہوندے نیں
نئیں جواب ضروری ہوندا ہر گل دا
کجھ سوال تے ٹالن والے ہوندے نیں
جنہاں دے وچ رکے روانی پانی دی
کھال اجے اوہ کھالن والے ہوندے نیں
وقت قبول کرے نا احقر جنہاں نوں
اوہ سکے مڑ ڈھالن والے ہوندے نیں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
سدھراں ٹوٹے ٹوٹے لگن
صدیاں دے پندھ کھوٹے لگن
اندروں اوہ وی اک نہیں احقرؔ
باہروں جہڑے جوٹے لگن
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ہن نہیں سراں نے کجیا جانا
چنیاں نوں لکھ گوٹے لگن
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
نہ دکھ مکے دنیا دے نہ چانن ملے ضمیراں نوں
ہار گئے نیں پھڑ پھڑ لوکی نویاں نویاں پیراں نوں
سجرے سورج وی کجھ ایسراں سکھ سنہیوڑے ونڈے نیں
فکراں پاروں درد وظیفے بھلدے جان فقیراں نوں
مزدوری لئی بالاں نوں انج لوڑاں دھک دھک کھڑ دیاں نیں
ویلے دے مختار جیوں ہکی جاندے ہون اسیراں نوں
راتاں دے نیہرے وچ جیہڑا سفنا تکیا سی
دن دی لوئے ترس رہے آں اوس دیاں تعبیراں نوں
آج تک اوہو جگ تے اپنے لیکھ بدلدے آئے نیں
شاکی ہندیاں ہویاں وی جو من دے نیں تقدیراں نوں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
اک قرآن نوں پڑھ پڑھ جیہڑا وختاں دے نال لبھیا سی
اوہ رستہ وی بھل گیا اے جد دا پڑھیا اے ٹفسیراں نوں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
ایہو سوچ کے ہر جاناں واں پگدی ہووے آس جدوں
اصل حیاتی مک جاندی اے بجھ جاندی اے پیاس جدوں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
کدی کسے نوں راس نئیں آئیاں مرکز نال اجوڑاں
بھاویں ہجرت کر جائیے مکے پھیریں رکھیے
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
یاداں دی جاگیر سنبھالی پھرنا واں
میں تیری تصویر سنبھالی پھِرنا واں
چِیچی دے پھَٹ اُتے اُس جو بھَنی سی
چُنی دی او لِیر سنبھالی پھِرنا واں
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
مکدی گل ڈاکٹر یونس احقر مرحوم فکر تے فن دے حوالے نال جدید پنجابی غزل گو شاعراں وچوں اگھڑواں تے اہم ناں سی ۔۔۔”سوچ دا سفر” ،” وکھ اڈاری لگے” تے ” حب حرماں دی ” اونہاں دا ناں زندہ رکھن لئی کافی نیں ۔۔۔اللّه پاک اونہاں دی بخشش فرماوے۔۔۔ امین
تحریر : ڈاکٹر اظہار احمد گلزار
. . (پی ایچ- ڈی ۔۔اردو)
اُڈیا بھور ، تھیا پردیسی ، اگے راہ اگم دا
کوڑی دنیا ، کوڑا پسارا ، جیوں موتی شبنم دا .
۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔
